معرفی داروی گیاهی منطقه/شکر تیال

Echinops

Plant

Echinops is a genus of about 120 species of flowering plants in the family Asteraceae, commonly known as globe thistles. They have spiny foliage and produce blue or white spherical flower heads.

شِکَرتیغال(Echinops) سرده‌ای از گیاهان چندساله‌است. نام‌های دیگر آن در قدیم شکرتیار، خارشکر و تیغ قندک بوده‌است. شکر تیغال که براحتی در آب حل می‌شود دارای ۲۳ درصد قندترهالوز، طعمی شیرین و لعاب‌دار است و بعنوان لینت‌بخش و برطرف‌کننده سرفه و نیز پائین آورنده تب مصرف می‌شود.

شکر تیغال:

مادة شیرین یا کمی شیرینی است که د رایران «شکر تیغال» ، «تیهال» و در کتب طب سنتی نیز «شکر تیغال» ذکر می شود . قسمتی از منها می باشد. این ماده در اثر نیش حشره ای به برگ و شاخه های گیاهی تولید می شود ، به این ترتیب که پس از اینکه حشره برگ و شاخه ها را نیش می زند پیلة خود را نیز روی آن تشکیل می دهد و پس از رشد لارو در داخل پیله و طی دورة زندگی به صورت حشره در آمده پیله را سوراخ کرده و از آن خارج می شود. پیلة باقیمانده را شکر تیغال نامند. گیاهی که میزبان این حشره می باشد به فارسی «خارشکر» و به فرانسوی Echinope یا Echinope و به انگلیسی از انواع Thistle نامیده می شود. نوعی از آن که پرورشی است و گلهای آبی کروی زیبایی دارد، در باغها کاشته می شود و Globe thistle نامیده می شود. این گیاه از خانوادة Compositae و نام علمی آن Echinops persicus Stev. Et Fisch (پارسا) می باشد.

طبق یادداشتهای شلمیر بر مبنای مطالعات مندرج در کتابی به نام Special Katalog der Ausstellung des persischen Reiches; Wien 1873 من تیغال یا مادة شکر تیغال به صورت پیله یا گال حشره Larinus maculates است که روی گیاهی به نام Echinops candidus زندگی می کند. اضافه می شود که آقای Royle معتقد است که این را در هند به نام «گل تیغال» می شناسند و در مخزن الادویه آمده است که در شیراز آن را «خوز و کک» گویند.

مشخصات گیاه میزبان شکر تیغال

خارشکرها به طور کلی گیاهان خارداری هستند که گلهای آنها به طور مجتمع به شکل گلوله کروی شکل در انتهای ساقه دیده می شود. برگهای آن دراز و دارای بریدگی عمیق، نامنظم و دندانه دار است که در انتهای هر دانه خار دیده می شود و رنگ برگ سبز روشن است. گیاه خارشکر مولد شکر تیغال در اطراف تهران، دامنه های البرز، دماوند، شیراز و نائین و در میشو داغ و تبریز، زنجاب و درغرب در دامنه های کوه پرو و در گلپایگان، تفرش، اشترانکوه، در شیراز و کرمان دیده می شود، در اروپا و آسیا و آفریقا نیز انواع گیاهان خارشکر انتشار دارند.

مشخصات شکر تیغال

پیله حشره Larinus که پس از نیش زدن حشره روی گیاه تشکیل می شود سفید مایل به زرد و جنس آن از گل سفید و شکل آن تخم مرغی و درازای آن حدود 2 سانتی متر است. پس از اینکه حشره پیله ای مانند پیلة کرم ابریشم ایجاد کرد در داخل آن محبوس می شود. در برخی موارد دورة زندگی حشره تمام شده و از صورت لارو (کرم) به صورت حشره در می آید، پیله را سوراخ می کند خارج می شود، بنابراین در اغلب شکر تیغالها حشره در داخل آن نیست ولی در بعضی موارد نیز حشره داخل آن است. زمانی که شکر تیغال که همان پیله یا غلاف حشره است، تازه باشد کمی شیرین است، ولی وقتی که کهنه شده باشد شیرینی آن خیلی کم می شود و طعم نشاسته ای پیدا می کند. معمولا لارو حشره را که مولد این پیله است به شیراز تیغال و پیله را «شکر تیغال» می نامند.

خواص – کاربرد

شکر تیغال از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر حرارت و برودت معتدل و رطوبت آن کمی بیشتر و با کمی لزجی می باشد. این ماده از زمان ابوعلی سینا شناخده شده بود و برای سرفه و دستگاه تنفس به عنوان داروی خیلی نافع تجویز می شده است. ملین سینه است و خشونت سینه را رفع می کند. حدث اخلاط و سوزش مری را تسکین می دهد و برای سرفه و صاف کردن صدا و رفع خشکی گلو و معده نافع است. اسراف در خوردن آن به هم خوردگی حال و آشفتگی ایجاد می کند. از این نظر باید با شکر و ترنجبین خورده شود. مقدار خوراک آن تا 20 گرم است.

دکتر شلیمر در یادداشتهایش می نویسد با اینکه شکر تیغال شیرینی ندارد و طعمی نشاسته ای دارد، مع هذا یکی از موثرترین داروهای سینه است و بویژه برای تسکین سرفه های شدید و سرکش که ناشی از تحریک برونشها باشد، آرامش بخش است.